منظور از «تریکومکس / Tricomax» قارچ‌کش زیستی و تقویت‌کننده ریزوسفر بر پایه‌ی قارچ‌های مفید جنس Trichoderma است (نه شامپوی تریکومکس). بعضی برندها فرموله‌های مختلفی از Trichoderma harzianum، T. viride یا ترکیبی از سویه‌ها را با همین نام یا نام‌های نزدیک عرضه می‌کنند.

تریکومکس چیست؟

تریکومکس یک بیوکنترل‌کننده (Biocontrol Agent) و کود/محرک زیستی ریشه است که با استفاده از قارچ‌های مفید Trichoderma spp. به‌صورت پودر خیس‌شونده (WP)، گرانول (GR) یا سوسپانسیون مایع (SC/SL) عرضه می‌شود. هدف آن:

• پیشگیری و کنترل بیماری‌های قارچی خاکزاد،

• تقویت سیستم ریشه و افزایش توان جذب عناصر غذایی،

• کاهش وابستگی به سموم شیمیایی و ارتقای پایداری مزرعه/باغ است.

مکانیسم‌های اثر (چرا Trichoderma مؤثر است؟)

1. میکوپارازیتیسم: به هیف قارچ‌های بیمار‌گر می‌چسبد، دیواره‌شان را با آنزیم‌هایی مثل کیتیناز، β-1,3-گلوکاناز تخریب می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد.

2. رقابت (Competition): فضا و منابع (بویژه آهن و کربن) اطراف ریشه را اشغال می‌کند و اجازه استقرار پاتوژن‌ها را نمی‌دهد.

3. آنتی‌بیوز (Antibiosis): متابولیت‌های بازدارنده رشد پاتوژن‌ها تولید می‌کند.

4. تحریک مقاومت سیستمیک (ISR): مسیرهای دفاعی گیاه (اتیلن/ژاسمونات) را در حالت آماده‌باش قرار می‌دهد تا پاسخ سریع‌تری به حملات نشان دهد.

5. بهبود ریزوسفر: تولید مواد محرک رشد، بهبود ساختار ریشه، ریشه‌زایی جانبی و افزایش کارایی مصرف کود.

علیه چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

• پوسیدگی‌های ریشه و طوقه ناشی از: Fusarium, Rhizoctonia, Pythium, Sclerotium, Phytophthora (بسته به سویه و شرایط)

• بوته‌میری نشاء، زوال ریشه در گلخانه‌ها، برخی پوسیدگی‌های انباری (در برخی کاربردهای پس‌برداشت، بسته به برچسب محصول)

روی چه محصولات/محیط‌هایی استفاده می‌شود؟

• سبزی و صیفی (گوجه، فلفل، خیار، کاهو، …)، سیب‌زمینی

• باغی (پسته، مرکبات، سیب، انگور، …)

• غلات و دانه‌های روغنی

• گلخانه، نشاکاری، خزانه، هیدروپونیک (با رعایت سازگاری و فیلترها)

اشکال و روش‌های مصرف رایج

حتماً دستور روی برچسب همان برند/سویه را ملاک قرار بده. مقادیر زیر فقط تصویر کلی می‌دهند:

• ضدعفونی بذر/پوشش بذر: آغشتن بذر با پودر/خمیر حاوی تریکودرما قبل از کشت.

• خیساندن/آغشتن نشاء و ریشه: فروبردن ریشه نشاء در سوسپانسیون قبل از انتقال به زمین اصلی.

• درجاری/آبیاری (Drench): افزودن به آب آبیاری اطراف طوقه و ناحیه ریشه برای کلونیزاسیون ریزوسفر.

• اختلاط با بستر کشت/کمپوست: در گلخانه‌ها برای پیشگیری پایدار.

• خاک‌دادن/پخش در ردیف: فرم‌های گرانول هنگام کشت یا در پای‌درخت.

نکات کلیدی کاربرد

• Trichoderma موجودی زنده است:

  • از pH خیلی اسیدی/قلیایی دوری کنید (معمولاً محدوده ۵.۵–۷.۵ بهتر است).

  • آفتاب و دمای بالا کارایی را کم می‌کند؛ زمان‌های خنک‌تر روز استفاده کنید.

  • کلر و ضدعفونی‌کننده‌ها (آب خیلی کلردار/پرکلر) را قبل از مصرف مدیریت/زودتر قطع کنید.

  • با بسیاری از قارچ‌کش‌های شیمیایی تماسی/سیستمی ناسازگار است؛ اگر ناچارید هر دو را داشته باشید، تناوب زمانی (مثلاً ۵–۷ روز فاصله) و سازگاری تانکی را طبق برچسب چک کنید.

• رطوبت خاک برای استقرار اولیه مهم است؛ بعد از کاربرد، رطوبت یکنواخت برقرار باشد (غرقابی نکنید).

• کیفیت فرمول/سویه بسیار تعیین‌کننده است؛ محصولات معتبر دارای تیتر زنده (CFU/g یا CFU/ml) و تاریخ تولید/انقضا روشن هستند.

مزایا

• کنترل پایدار و پیشگیرانه بیماری‌های خاکزاد

• کاهش مصرف سموم شیمیایی و باقی‌مانده‌ها

• بهبود ریشه‌زایی، افزایش جذب عناصر و کارآیی کوددهی

• سازگار با کشاورزی ارگانیک (بسته به گواهی برند)

• کمک به بازسازی زیست‌جامعه خاک در کشت‌های مداوم/فشرده

محدودیت‌ها و انتظارات واقع‌بینانه

• درمانِ فوریِ طغیان شدید با منشأ خاکی نیست؛ بیشترین اثر در پیشگیری و مدیریت تلفیقی (IPM) است.

• دماهای بسیار سرد/گرم و خاک بسیار شور/قلیایی می‌توانند موفقیت کلونیزاسیون را کم کنند.

• کیفیت آب آبیاری (کلر آزاد، pH) و سازگاری با سایر نهاده‌ها باید کنترل شود.

ایمنی و نگهداری

• معمولاً در رده کم‌خطر برای انسان/محیط طبقه‌بندی می‌شود، ولی ماسک، دستکش، عینک هنگام کار توصیه می‌شود (گرد پودر را تنفس نکنید).

• در سایه، خنک، خشک و به دور از نور مستقیم نگهداری شود.

• از یخ‌زدگی/گرمای شدید و بازماندن درب بسته‌بندی بپرهیزید.

• به تاریخ انقضا و تیتر زنده توجه کنید.

سازگاری و اختلاط

• قبل از اختلاط با کودی‌ها (بویژه مسی‌ها، نمک‌های قوی، pH پایین/بالا) یا سموم شیمیایی، برگه فنی برند را چک کنید.

• با بسیاری از باکتری‌های PGPR و کودهای آلی/اسیدهای هیومیکی سازگار است و حتی هم‌افزایی دارد؛ اما آزمون «جار تست» و چک سازگاری همیشه توصیه می‌شود.